قدیمی ترین مجسمه سفالی جهان
در این مقاله میخواهیم با قدمی ترین مجسمه های سفال جهان و به طور کلی سرآغاز هنر سفالگری آشنا شویم
شاهکارهای باستانی: نگاهی به قدیمیترین مجسمه‌های سفالی جهان
مقدمه: شاهدان ساکت تاریخ
جادوی واقعی هنر باستانی در توانایی آن برای ارتباط برقرار کردن میان گذشته‌های دور و حال ما نهفته است. قدیمیترین مجسمه‌های سفالی جهان، میراثی هستند که باستان‌شناسان را به عمیق‌ترین قسمت‌های تاریخ هدایت می‌کنند. برخی از این “مجسمه‌های باستانی” نه تنها به عنوان “آثار هنری”، بلکه به عنوان شواهدی از اعتقادات، فرهنگ و روزمرگی جوامع نخستین تمدن‌ها قابل تحسین هستند.
مادربزرگ بشریت، ونوس ویلندورف
مجسمه‌ی “ونوس ویلندورف” که حدود ۲۵,۰۰۰ سال قدمت دارد، اغلب به عنوان یکی از قدیمیترین نمونه‌های “مجسمه‌سازی سفالی” شناخته می‌شود. کشف شده در اتریش، این شیء کوچک باشکوه، یک نشانه از حاصلخیزی و زیبایی‌شناسی باستانی است.
انقلاب مجسمه‌سازی در سفالینه‌های لپنسکی ویر
“مجسمه‌های لپنسکی ویر”، دیگر نمونه‌هایی از هنر سفالگری عصر حجر هستند که قدمت آن‌ها به حدود 8000 سال پیش بازمی‌گردد. واقع در صربستان، تمثال‌های سنگی این مجموعه به شکل‌گیری تصویر انسان در هنر اولیه کمک کردند.
تمدن‌های منطقة فرات و دجله و هنر سفال
مجسمه‌های سفالی “تمدن سومر”، “آثار سفالی بین‌النهرین”، و “مجسمه‌های سفالی فروده‌ای” از دوران تمدن‌های کهن در منطقه‌ی خاور میانه هستند که تاریخ‌شان به چهار هزار سال پیش برمی‌گردد. این آثار نه تنها به دلیل سنّت‌های ثابت فرهنگی بلکه به واسطة دقت و ظرافت هنری‌شان شهرت دارند.
موارد خیره‌کننده‌ی سفالگری از دوران پیش‌تاریخی چین
“مجسمه‌سازی سفالی در چین” به عنوان یکی از مرموزترین فصول تاریخ هنر به‌شمار می‌رود. “تراکوتا سربازان” از مجموعه‌ی مقبره‌ی شی‌هوانگ، معروفتر از همه هستند و با قدمتی بیش از 2200 سال، نمایانگر قدرت و دقت فوق‌العاده‌ی هنرمندان دوران پیش از میلاد هستند.
جمع‌بندی: میراثی از خاک و زمان
هریک از این “مجسمه‌های سفالی قدیمی” سوای از نقش خود به عنوان آثار هنری، دنیایی از اطلاعات باستان‌شناختی را در خود جای داده‌اند. آن‌ها پنجره‌ای هستند که ما را به جهان‌های گذشته می‌برند؛ جهانی که در آن هنر و فرهنگ بشر دست در دست هم، سفری به هزاره‌های دور داشته‌اند.
قدیمیترین قطعه سفالی جهان یا اولین نمونه های سفال چندین هزار سال پیش در شرق آسیا ظاهر شد. در غار Xianrendong در چین، قطعاتی از گلدان های مربوط به 18000 تا 17000 قبل از میلاد پیدا شده است. اعتقاد بر این است که از چین استفاده از سفال به طور متوالی به ژاپن و منطقه خاور دور روسیه گسترش یافته است، جایی که باستان شناسان تکه هایی از مصنوعات سرامیکی مربوط به 14000 سال قبل از میلاد را یافته اند.
قدیمیترین قطعات سفالی جهان، زمینه‌ای برای تحقیق و کاوش در پیشینه تمدن‌های بشری ارائه می‌دهند. این آثار، بیش از آنکه شاهدان خاموش باشند، داستان‌ها و عادت‌های روزمره نیاکان ما را بازگو می‌کنند. از کنار رودخانه‌های میسوپوتامیا تا دشت‌های چین باستان، سفالینه‌ها به ما اجازه می‌دهند تا نگاهی عمیق‌تر به روش‌های ساخت، معیشت، هنر و مراسم مذهبی اقوام باستانی داشته باشیم.
نمونه‌هایی از قدیمیترین قطعه‌های سفالی
1. سفال‌های تپه سیلک
تپه سیلک در ایران یکی از قدیمیترین مکان‌های باستانی است که سفال‌های بسیار قدیمی در آن کشف شده‌اند. این سفال‌ها به هزاره‌های سوم و چهارم قبل از میلاد بازمی‌گردند و نشان‌دهنده دانش اولیه انسان در خصوص شکل‌دهی به خاک و استفاده از آن برای تولید ظروف و اشیای مختلف هستند.
2. سفال‌های غار کمربند
در غار کمربند در مازندران، ایران، سفال‌هایی متعلق به دوران نوسنگی یافت شده‌اند که از نوع سفال بسیار نرم می‌باشند و با حرارت پایین پخته شده‌اند.
3. سفال‌های چشمه علی
در محوطه باستان‌شناسی چشمه علی در تهران، سفالینه‌هایی کشف شده‌اند که به هزاره‌های ششم و پنجم قبل از میلاد تعلق دارند. این سفال‌ها از خاک رس، کاه و دانه‌های گیاهان ساخته شده‌اند و دارای چسبندگی زیاد و سختی بالایی هستند.
4. سفال‌های گنج دره
گنج دره در استان کرمانشاه یکی دیگر از مکان‌های باستانی است که سفال‌های بسیار قدیمی در آن کشف شده‌اند. این سفال‌ها به هزاره هشتم پیش از میلاد تعلق دارند و نشان‌دهنده اولین تلاش‌های انسان برای ساخت ظروف سفالی هستند.
اولین سفالینه‌ها
بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی، اولین نشانه‌های ساخت سفال به حدود 24,000 تا 29,000 سال قبل بازمی‌گردد. این سفالینه‌ها که در چین پیدا شده‌اند، نشان‌دهنده‌ی کاربرد غریزی انسان برای شکل دادن به خاک رس هستند. این آثار لزوماً با هدف زیبایی‌شناسی ساخته نشدند، بلکه عمدتاً جنبه‌های عملکردی داشتند. نمونه‌هایی از این دوران، مانند کوزه‌ها و ظروف ساده، برای ذخیره‌سازی مواد غذایی یا حمل آب مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
تکنیک‌های ساخت سفال
سفالگری در هزاره‌های بعدی به سرعت تکامل یافت. استفاده از چرخ سفالگری، که اعتقاد بر این است در حدود 4000 تا 3000 سال قبل از میلاد مسیح در میسوپوتامیا به کار رفته است، انقلابی در تولید ظروف سفالی به وجود آورد. این فناوری، اجازه‌ی شکل‌دهی سریع‌تر و دقیق‌تر به خاک رس را می‌داد و به سفالگران این قابلیت را می‌داد تا ظروفی با دقت هندسی و استحکام بیشتر بسازند.
پیدایش پخت سفال
در کنار پیدایش تکنیک‌های نوین ساخت، پخت سفال نیز پیشرفت‌های قابل توجهی داشت. خلق کوره‌های سفال‌پزی در دوران‌های مختلف، از جمله در دوران باستانی ایران و روم، به تولید سفالینه‌هایی انجامید که می‌توانستند دماهای بسیار بالاتری را تحمل کنند و به استحکامی شگفت‌آور دست یابند. کوره‌های پیشرفته به سفالگران امکان داد تا رنگ‌ها و لعاب‌های مختلف را امتحان کنند، و نتیجه، ظروف سفالی با طراحی‌های پیچیده و رنگ‌های روشن بود.
ظهور سفال‌های تزئینی
با ورود به عصر نوسنگی و مفرغ، شاهد ظهور ظروف سفالی هستیم که نه تنها جنبه عملکردی داشتند، بلکه به عنوان اشیاء تزئینی و نمادهای مذهبی نیز به کار می‌رفتند. طرح‌های این دوران شاهدی بر دقت نظر و زیباشناسی اقوام گوناگون است. نقاشی‌های دستی، نقوش هندسی و تصاویر طبیعی یا اساطیری بر روی سفالینه‌ها نقش بسته بودند.
نقش سفال در تجارت
در دوران بازرگانی گسترده در دریای مدیترانه یا جاده ابریشم، ظروف سفالی جنبه‌هایی فراتر از حد مصرفی به خود گرفتند و به عنوان کالاهای تجاری ارزشمند مبادله می‌شدند.
سرامیک یکی از قدیمی ترین صنایعی است که به هزاران سال پیش باز می گردد. هنگامی که انسان ها دریافتند که خاک رس را می توان به وفور یافت و با مخلوط شدن با آب و سپس شکل دادن به اشیا تبدیل کرد، صنعت کلیدی متولد شد. قدیمی ترین مصنوع سرامیکی شناخته شده مربوط به 28000 سال قبل از میلاد در اواخر دوره پارینه سنگی است. این مجسمه یک زن به نام ونوس دولنی وستونیسه، از یک سکونتگاه کوچک ماقبل تاریخ در نزدیکی برنو، در جمهوری چک است. در این مکان، صدها مجسمه سفالی حیوانات عصر یخبندان نیز در نزدیکی بقایای یک کوره نعل اسبی کشف شد.
